Namibia - Kompleksowa dokumentacja badawcza dla projektu Gradido

Republika Namibii znajduje się w krytycznym punkcie zwrotnym w swoim rozwoju gospodarczym i społecznym. Pomimo stabilności politycznej i struktur demokratycznych od czasu uzyskania niepodległości w 1990 r., kraj zmaga się z wyzwaniami strukturalnymi, które sprawiają, że innowacyjne rozwiązania, takie jak system Gradido, są szczególnie istotne. Niniejsza analiza systematycznie analizuje potencjały i przeszkody dla wprowadzenia publicznego systemu gospodarczego zorientowanego na dobrobyt w Namibii w oparciu o aktualne dane i zmiany społeczne.

Sytuacja gospodarcza i społeczna

Obecne wyniki gospodarcze i wyzwania

W 2024 r. gospodarka Namibii odnotowała wzrost na poziomie 3,7%, a w 2025 r. prognozowane jest spowolnienie do 3,1%. Rozwój ten odzwierciedla słabości strukturalne, które są zaostrzane przez wstrząsy zewnętrzne. Szczególnie dotknięte są sektory pierwotne: rolnictwo skurczyło się o 20,1% w pierwszym kwartale 2025 r., głównie z powodu utrzymujących się skutków suszy w 2024 r. i ognisk choroby guzowatej skóry u bydła.^1^3^5

Regionalny rozkład ubóstwa w Namibii - pokazuje wyraźne różnice między regionami północnymi i południowymi

Sektor wydobywczy, tradycyjnie ważny sektor gospodarki, zmaga się ze spadkiem produkcji diamentów z powodu słabego globalnego popytu i konkurencji ze strony alternatywnych rozwiązań hodowanych w laboratoriach. Wydarzenia te ilustrują wrażliwość gospodarki zależnej od towarów i podkreślają potrzebę dywersyfikacji gospodarczej.^1

Rynek pracy i kryzys zatrudnienia

Trendy w bezrobociu w Namibii - bezrobocie wśród młodzieży utrzymuje się na wysokim poziomie

Bezrobocie jest jednym z najpoważniejszych wyzwań społecznych. Przy ogólnej stopie bezrobocia wynoszącej 36,9 procent, Namibia jest znacznie powyżej średniej subsaharyjskiej wynoszącej 7,4 procent. Szczególnie niepokojąca jest stopa bezrobocia wśród młodzieży w wieku od 15 do 24 lat wynosząca 37,26 procent, która nieznacznie spada, ale nadal jest ponad dwukrotnie wyższa od średniej światowej.^2^8^10

To strukturalne bezrobocie ma daleko idące konsekwencje społeczne. Wielu młodych ludzi nie widzi perspektyw w swoich rodzinnych regionach i migruje do obszarów miejskich, co pogłębia zmiany demograficzne i urbanizację. Nieodpowiednia sytuacja na rynku pracy przyczynia się również do niezadowolenia politycznego, o czym świadczą słabsze wyniki wyborów rządzącej partii SWAPO w 2024 roku.^11^13^15

Nierówności i rozkład ubóstwa

Skrajne nierówności jako wyzwanie społeczne

Porównanie wskaźników ekonomicznych Namibii ze średnimi regionalnymi i światowymi

Ze współczynnikiem Giniego* wynoszącym 59,1, Namibia ma jeden z najwyższych wskaźników nierówności na świecie - przewyższa ją tylko RPA. Ta skrajna nierówność jest dziedzictwem ery apartheidu i znajduje odzwierciedlenie w różnych wymiarach: geograficznym między obszarami miejskimi i wiejskimi, etnicznym między różnymi grupami ludności oraz pokoleniowym między osobami starszymi i młodymi.^17^18

Pomimo statusu kraju o wyższym średnim dochodzie, 40,6% Namibijczyków żyje w wielowymiarowym ubóstwie. Rozkład regionalny wykazuje skrajne dysproporcje: Podczas gdy tylko 6,3 procent populacji w Khomas (Windhoek) jest uboga, wskaźnik ubóstwa w Kavango wynosi 56,5 procent. Północne regiony Kavango i Ohangwena są domem dla ponad jednej trzeciej wszystkich ubogich gospodarstw domowych w kraju.^2^20^17

*Współczynnik Giniego lub indeks Giniego to statystyczna miara nierównej dystrybucji w grupie, która została opracowana przez włoskiego statystyka Corrado Giniego. Współczynnik przyjmuje wartości od 0 do 1; 0 odpowiada całkowicie równej dystrybucji, 1 lub 100 % odpowiada całkowitej koncentracji jednej osoby w grupie.

Płeć i sprawiedliwość międzypokoleniowa

Nierówności przejawiają się również w różnicach związanych z płcią i wiekiem. Kobiety są nieproporcjonalnie dotknięte bezrobociem, mimo że stanowią 51,27 procent populacji. Tradycyjne role płciowe często ograniczają ich udział w życiu gospodarczym, podczas gdy nieodpłatna praca opiekuńcza nie jest uznawana przez społeczeństwo. Młodzi ludzie w wieku od 15 do 34 lat stanowią 33,7 procent populacji, ale mają ograniczone perspektywy na przyszłość.^10

Migracja zarobkowa i mobilność społeczna

Wzorce migracji wewnętrznej

Od czasu uzyskania niepodległości Namibia doświadcza ciągłego odpływu ludności z obszarów wiejskich. Stopień urbanizacji wzrósł z 27 procent w 1991 r. do 49,5 procent w 2024 r. W szczególności regiony Khomas i Erongo doświadczają silnej migracji netto, podczas gdy obszary wiejskie tracą ludność.^14^10

Te ruchy migracyjne podążają za bodźcami ekonomicznymi: ludzie przenoszą się tam, gdzie dostępne są miejsca pracy. Ponad 40 procent mieszkańców Khomas i Erongo urodziło się poza tymi regionami. Jednak migracja często prowadzi do powstawania nieformalnych osiedli i zaostrza problemy miejskie.^14

Sezonowość i niepewność zatrudnienia

Znaczna część populacji ma niepewne zatrudnienie. 55,8 procent siły roboczej pracuje w sektorze nieformalnym, często bez zabezpieczenia społecznego. Rolnictwo, które stanowi 31 procent siły roboczej, jest wysoce sezonowe i zagrożone zmianami klimatycznymi.^24^5

Zarządzanie i korupcja

Stabilność polityczna i instytucje demokratyczne

Uroczyste wydarzenie w Namibii prezentujące tradycyjny strój i dziedzictwo kulturowe wraz z formalną reprezentacją narodową.

Namibia jest uważana za stabilną demokrację z funkcjonującymi instytucjami. Kraj ten zajmuje 22. miejsce na świecie pod względem wolności prasy - to najlepszy wynik w Afryce. Sądownictwo jest w dużej mierze niezależne, a prawa człowieka są ogólnie przestrzegane.^25^27

W krajobrazie politycznym pojawiają się jednak pęknięcia. Partia SWAPO, która była u władzy od uzyskania niepodległości, po raz pierwszy straciła większość dwóch trzecich głosów w 2024 r. i obecnie posiada tylko 51 z 96 miejsc w parlamencie. Odzwierciedla to rosnące niezadowolenie, zwłaszcza wśród młodych wyborców.^11

Korupcja jako problem systemowy

Z indeksem korupcji wynoszącym 49 na 100 punktów, Namibia zajmuje 59. miejsce na 180 krajów. Dwie trzecie Namibijczyków postrzega korupcję jako rosnący problem. Szczególnie problematyczne są zamówienia publiczne, w których firmy państwowe często traktowane są preferencyjnie.^28^29^31

"Skandal Fishrot" z 2019 r., w którym urzędnicy państwowi otrzymali miliony łapówek za kwoty połowowe, podważył zaufanie do rządu. Chociaż istnieją ramy prawne przeciwko korupcji, ich egzekwowanie jest niespójne.^13

Mocne strony kultury i struktury społeczności

Różnorodność etniczna jako kapitał społeczny

Skład etniczny populacji Namibii - Ovambo jako największa grupa

Różnorodność kulturowa Namibii stanowi zarówno wyzwanie, jak i szansę. Największą grupę etniczną stanowią Ovambo (50%), następnie Kavango (9%), Damara (8%) i Herero (7%). Każda grupa ma własne tradycje, języki i struktury społeczne.^32^34

Kobiety Himba w tradycyjnych strojach i z ochrową farbą na ciele uczestniczą w zajęciach kulturalnych w Namibii.

Różnorodność ta przejawia się w silnych więziach społecznych. Tradycyjne systemy pokrewieństwa funkcjonują jako nieformalne sieci bezpieczeństwa, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Rodziny są często rodzinami rozszerzonymi, które zapewniają wzajemne wsparcie. Wiele gospodarstw domowych nie jest rodzinami nuklearnymi, ale obejmuje innych krewnych.^36

Tradycyjne wartości i współczesne wyzwania

Społeczeństwo Namibii charakteryzuje się wartościami takimi jak ubuntu (człowieczeństwo), odpowiedzialność społeczna i szacunek dla osób starszych. Wartości te znajdują odzwierciedlenie w praktycznej pomocy: Dzieci często mieszkają z krewnymi, gdy rodzice muszą pracować lub gdy pojawiają się lepsze możliwości edukacyjne.^33^36

Religijność odgrywa ważną rolę, z dominującym chrześcijaństwem, ale utrzymującymi się tradycyjnymi systemami wierzeń. Kult przodków i praktyki animistyczne często uzupełniają wierzenia chrześcijańskie.^34

Edukacja i szkolenia

System edukacji między postępem a wyzwaniami

Bank Światowy krytykuje system edukacji w Namibii jako niewystarczający pomimo znacznych inwestycji w wysokości 18,5 miliarda dolarów namibijskich* rocznie. Podstawowe problemy obejmują nierówny dostęp, niskie postępy w nauce, nieodpowiednią infrastrukturę i brak szkoleń dla nauczycieli.^37

W szczególnie niekorzystnej sytuacji znajdują się dzieci z rodzin znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej i odległych regionów. Różnorodność języków sprawia, że edukacja jest jeszcze trudniejsza: w szkołach podstawowych w Windhoek mówi się ponad 15 różnymi językami ojczystymi.^39

*1 dolar namibijski odpowiada 0,05 EUR

Badanie dotyczące używania języków i rozmieszczenia szkół wśród uczniów szkół podstawowych w Windhoek, Namibia, pokazujące różnorodność językową i dane demograficzne.

Szkolenia zawodowe i rozwój umiejętności

System edukacji technicznej i zawodowej (TVET) jest słabo rozwinięty. Niemcy wspierają reformy w tym obszarze, ale popyt na wykwalifikowaną siłę roboczą przewyższa podaż. Przyczynia się to do wysokiego poziomu bezrobocia wśród młodzieży.^40

Opieka zdrowotna i zabezpieczenie społeczne

Dwupoziomowy system opieki zdrowotnej

Namibia ma dwupoziomowy system opieki zdrowotnej: niedofinansowany sektor publiczny i drogi sektor prywatny. Ministerstwo Zdrowia i Usług Społecznych otrzymało budżet w wysokości 11,3 miliarda dolarów namibijskich w latach 2024/25, ale niedobory personelu i nierówny dostęp pozostają kluczowymi problemami.^37^42

Opieka medyczna jest szczególnie niewystarczająca na obszarach wiejskich. Szkolny program zdrowotny, wprowadzony w 1990 roku, okazuje się sukcesem, ale jego realizacja różni się znacznie w zależności od regionu.^43

Sieci bezpieczeństwa socjalnego

Namibia ma stosunkowo rozwinięty system zabezpieczenia społecznego, w tym emerytury. Są one jednak często niewystarczające, aby wyciągnąć gospodarstwa domowe z ubóstwa, ponieważ kilka osób często musi żyć z jednej emerytury. System dalszej rodziny działa jako ważna nieformalna sieć bezpieczeństwa.^19

Wolontariat i inicjatywy lokalne

Spółdzielnie i grupy samopomocy

Szyld w Mutjimangumwe Woodwork Cooperative wspierany przez namibijski projekt NILALEG finansowany przez GEF i UNDP.

Namibia ma około 135 zarejestrowanych spółdzielni w różnych sektorach: Rolnictwo, rzemiosło, górnictwo i usługi. Spółdzielnie te tworzą lokalne miejsca pracy i wzmacniają społeczności. Jednym z przykładów jest rozmnażanie nasion, gdzie członkowie spółdzielni zarabiają od 10 000 do 30 000 dolarów namibijskich (500 - 1 500 EUR) rocznie.^44

Wyzwania obejmują brak transportu, odzyskiwanie długów i ograniczone możliwości zarządzania. Niemniej jednak inicjatywy te pokazują potencjał modeli ekonomicznych opartych na społeczności.^44

Tradycyjne systemy wsparcia

Nieformalne sieci wsparcia są szczególnie silne na obszarach wiejskich. Pomoc sąsiedzka, praca społeczna i systemy barterowe funkcjonują równolegle do formalnej gospodarki. Struktury te mogą służyć jako podstawa dla alternatywnych systemów walutowych, takich jak Gradido.^36

Otwartość na innowacje i alternatywne modele ekonomiczne

Cyfryzacja i infrastruktura technologiczna

Namibia jest niezwykle otwarta na innowacje technologiczne. Penetracja Internetu jest wysoka, a cyfrowe systemy płatności szybko się rozprzestrzeniają. Bankowość mobilna jest coraz częściej wykorzystywana. Rząd aktywnie promuje cyfryzację usług publicznych.^45

Świadomość zrównoważonego rozwoju

Świadomość zrównoważonego rozwoju rośnie, zwłaszcza w kontekście zmian klimatycznych. Namibia opracowuje ambitne plany dotyczące zielonego wodoru i odnawialnych źródeł energii. Ta orientacja na zrównoważony rozwój tworzy przestrzeń dla innowacyjnych modeli ekonomicznych.^2

Regionalne różnice w skłonności do innowacji

Obszary miejskie, zwłaszcza Windhoek, są bardziej otwarte na nowe technologie i modele biznesowe. Obszary wiejskie są bardziej konserwatywne, ale z pewnością chętne do eksperymentowania, jeśli rozwiązania oferują praktyczne korzyści. Różnorodność kulturowa oznacza, że innowacje muszą być wprowadzane w sposób wrażliwy kulturowo.

Widok z lotu ptaka na centrum Windhoek przedstawiający nowoczesne budynki i zabytkową architekturę pod czystym niebem.

Widok z lotu ptaka na centrum Windhoek, podkreślający połączenie historycznej i nowoczesnej architektury.

Istniejące alternatywne modele ekonomiczne

Projekty finansowane przez społeczność

Namibia ma ograniczone doświadczenie z alternatywnymi systemami walutowymi, ale silne tradycje finansowania społecznościowego. Rotacyjne stowarzyszenia oszczędnościowo-kredytowe (ROSCA) są szeroko rozpowszechnione w wielu społecznościach. Te nieformalne systemy oszczędnościowe pokazują, że alternatywne struktury finansowe są akceptowane.^44

Systemy barterowe i gospodarka nieformalna

Nieformalne systemy barterowe istnieją na obszarach wiejskich, zwłaszcza w odniesieniu do produktów rolnych i usług. Systemy te funkcjonują w oparciu o zaufanie i wykazują potencjał do rozszerzenia alternatywnych walut.^36

Rolnictwo i suwerenność żywnościowa

Wyzwania klimatyczne

W 2024 r. Namibia doświadczyła najgorszej suszy od stulecia, co doprowadziło do ogłoszenia stanu wyjątkowego. Produkcja pszenicy i kukurydzy spadła odpowiednio o 83,7 i 51,8 procent. Kryzys ten ilustruje wrażliwość sektora rolnego na zmienność klimatu.^4

Ponad 70 procent ludności jest bezpośrednio lub pośrednio zależna od rolnictwa. Większość gospodarstw rolnych działa na małą skalę i uprawia głównie proso (mahangu), kukurydzę i sorgo.^24

Metody produkcji i zrównoważony rozwój

Dominuje tradycyjne rolnictwo, ale rośnie zainteresowanie zrównoważonymi praktykami. Powoli rozpowszechnia się nawadnianie kropelkowe i solarne pompy wodne. Systemy permakultury i rolnictwo ekologiczne zyskują na popularności, ale nie są jeszcze szeroko rozpowszechnione.^24

Rolnictwo spółdzielcze

Spółdzielnie rolnicze odgrywają ważną rolę w dostępie do środków produkcji, sprzętu i rynków. Wspólna własność maszyn i zbiorowe zakupy nasion i nawozów pomagają małym gospodarstwom rolnym obniżyć koszty.^44

Podmioty międzynarodowe i współpraca na rzecz rozwoju

Unia Europejska i Niemcy

UE jest ważnym partnerem Namibii z wieloletnim programem indykatywnym na lata 2021-2027, który koncentruje się na edukacji, zielonym wzroście i dobrym zarządzaniu. Niemcy są największym dwustronnym darczyńcą, realizującym ponad 20 projektów za pośrednictwem GIZ.^46^47

Niemiecka współpraca koncentruje się na zrównoważonym rozwoju gospodarczym, zarządzaniu zasobami naturalnymi i rozwoju miejskim sprzyjającym włączeniu społecznemu. Partnerstwo opiera się na historycznych powiązaniach i wspólnych wartościach.^40

Organizacja Narodów Zjednoczonych i organizacje wielostronne

Organizacje ONZ działają w różnych obszarach, od zdrowia (WHO) po środowisko (UNDP). Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska (GEF) wspiera projekty mające na celu przywrócenie krajobrazu i zmniejszenie ubóstwa.^43

Bank Światowy wskazuje edukację i zdrowie jako obszary priorytetowe i krytykuje niską efektywność wydatków publicznych. MFW podkreśla potrzebę reform strukturalnych w celu dywersyfikacji gospodarki.^48

Integracja regionalna

Jako członek Południowoafrykańskiej Unii Celnej (SACU), Namibia jest zintegrowana z regionalnymi strukturami gospodarczymi. Jednak malejące przychody SACU stanowią obciążenie dla budżetu krajowego. Integracja z regionalnymi łańcuchami wartości pozostaje ograniczona.^1^3

Potencjał i przeszkody dla Gradido

Warunki kulturowe i społeczne

Społeczeństwo Namibii ma kilka cech, które są korzystne dla Gradido. Silne struktury społeczności i tradycje wzajemnej pomocy tworzą naturalną podstawę dla systemu monetarnego zorientowanego na wspólne dobro. Wartości filozofii Ubuntu - człowieczeństwo, spójność i wspólna odpowiedzialność - odpowiadają podstawowym zasadom Gradido.^36^50

Wysokie bezrobocie wśród młodzieży i niepewne zatrudnienie stwarzają potrzebę alternatywnych źródeł dochodu. Koncepcja Gradido polegająca na uznaniu nieodpłatnej pracy może przynieść szczególne korzyści kobietom i młodym ludziom, którzy często są wykluczeni z formalnej gospodarki.^49^51

Infrastruktura technologiczna

Stosunkowo dobra infrastruktura cyfrowa i rosnące wykorzystanie systemów płatności mobilnych stwarzają korzystne warunki dla walut cyfrowych. Doświadczenie z przelewami mobilnymi (takimi jak M-Pesa w innych krajach afrykańskich) pokazuje akceptację alternatywnych systemów płatności.^52^53

Przeszkody prawne i polityczne

Obecny system monetarny z dolarem namibijskim i jego powiązaniem z randem południowoafrykańskim stwarza ograniczenia prawne. Członkostwo we Wspólnym Obszarze Walutowym ogranicza autonomię monetarną. Wprowadzenie go jako oficjalnej waluty wymagałoby znaczących zmian prawnych.^45

Wyzwania ekonomiczne

Skrajne nierówności mogą stanowić zarówno szansę, jak i przeszkodę. Z jednej strony stwarzają one potrzebę rozwiązań sprzyjających włączeniu społecznemu; z drugiej strony, ugruntowane elity mogą stawiać opór. Zależność od przychodów SACU i eksportu towarów ogranicza elastyczność fiskalną.^1^50

Podejścia pilotażowe dla Gradido w Namibii

Koncentracja geograficzna

Obszary wiejskie o silnych tradycyjnych strukturach, takie jak regiony północne, mogą być odpowiednie jako regiony pilotażowe. Wartości wspólnotowe są tam nadal silnie zakorzenione, a zapotrzebowanie na alternatywne możliwości zarobkowania jest wysokie[^19].^20^50

Nieformalne osiedla na obszarach miejskich to inne możliwe lokalizacje pilotażowe. Tutaj ludzie często żyją w niepewnych warunkach i mogliby skorzystać z rozwiązań opartych na społeczności.^40

Grupy docelowe i sektory

Spółdzielnie mogłyby działać jako naturalni partnerzy, ponieważ już praktykują alternatywne formy prowadzenia działalności gospodarczej. Priorytetowymi grupami docelowymi byłyby kobiety pracujące w opiece i młodzi ludzie bez formalnego zatrudnienia.^44^51

Sektor edukacji oferuje potencjał dla programu Gradido Pilot poprzez uznanie dobrowolnej pracy edukacyjnej. Projekty ochrony środowiska mogą być promowane poprzez premie ekologiczne.^50^46

Wprowadzenie krok po kroku

Stopniowe podejście wydaje się obiecujące, zaczynając od lokalnych systemów wymiany i pomocy sąsiedzkiej. Mogłyby one rozwinąć się w większe sieci i zintegrować komponenty cyfrowe.^54^51

Partnerstwa z istniejącymi organizacjami - organizacjami pozarządowymi, spółdzielniami, społecznościami - promowałyby zaufanie i akceptację. Programy edukacyjne powinny być zaprojektowane w sposób wrażliwy kulturowo i przetłumaczone na lokalne języki.

Wnioski i zalecenia

Namibia oferuje unikalną konstelację dla innowacyjnych modeli ekonomicznych, takich jak Gradido. Połączenie silnych tradycji społecznych, pilnych wyzwań społecznych i otwartości na innowacje technologiczne stwarza korzystne warunki. Jednocześnie ograniczenia prawne, realia polityczne i wrażliwość kulturowa wymagają ostrożnego podejścia.

Największe możliwości tkwią w przeciwdziałaniu bezrobociu strukturalnemu, uznawaniu nieodpłatnej pracy i wzmacnianiu lokalnych cykli gospodarczych. Gradido może mieć szczególnie transformacyjny wpływ na obszary wiejskie i nieformalne osiedla.

Wrażliwość kulturowa, stopniowe wprowadzanie i partnerstwo z organizacjami o ugruntowanej pozycji mają kluczowe znaczenie dla sukcesu. Projekty pilotażowe powinny rozpoczynać się na obszarach o silnych strukturach społecznych i rozwijać się organicznie. Tylko dzięki pełnej szacunku współpracy z lokalnymi społecznościami Gradido może wykorzystać swój potencjał jako narzędzie sprawiedliwości społecznej i zrównoważonego rozwoju w Namibii.