Namibië - Uitgebreid onderzoeksdossier voor het Gradido-project

De Republiek Namibië staat op een kritiek keerpunt in haar economische en sociale ontwikkeling. Ondanks de politieke stabiliteit en democratische structuren sinds de onafhankelijkheid in 1990, worstelt het land met structurele uitdagingen die innovatieve oplossingen zoals het Gradido-systeem bijzonder relevant maken. Deze analyse analyseert systematisch de mogelijkheden en hindernissen voor de invoering van een publiek welvaartsgericht economisch systeem in Namibië op basis van de huidige gegevens en sociale ontwikkelingen.

Economische en sociale situatie

Huidige economische prestaties en uitdagingen

De economie van Namibië liet in 2024 een groei zien van 3,7%, met een verwachte vertraging tot 3,1% in 2025. Deze ontwikkeling weerspiegelt structurele zwakheden die worden verergerd door externe schokken. Vooral de primaire sectoren worden getroffen: de landbouw kromp in het eerste kwartaal van 2025 met 20,1 procent, voornamelijk door de aanhoudende gevolgen van de droogte in 2024 en uitbraken van de nodulaire huidziekte bij vee.^1^3^5

Regionale verdeling van armoede in Namibië - toont duidelijke verschillen tussen noordelijke en zuidelijke regio's

De mijnbouwsector, van oudsher een belangrijke economische sector, heeft te kampen met een dalende diamantproductie als gevolg van de zwakke wereldwijde vraag en de concurrentie van in het laboratorium gekweekte alternatieven. Deze ontwikkelingen illustreren de kwetsbaarheid van een grondstoffenafhankelijke economie en benadrukken de noodzaak van economische diversificatie.^1

Arbeidsmarkt en werkgelegenheidscrisis

Werkloosheidstrends in Namibië - jeugdwerkloosheid blijft onverminderd hoog

Werkloosheid is een van de grootste sociale uitdagingen. Met een totale werkloosheid van 36,9 procent ligt Namibië ruim boven het gemiddelde van 7,4 procent voor de landen ten zuiden van de Sahara. Bijzonder alarmerend is de jeugdwerkloosheid van 37,26 procent onder 15- tot 24-jarigen, die licht daalt maar nog steeds meer dan twee keer zo hoog is als het wereldwijde gemiddelde.^2^8^10

Deze structurele werkloosheid heeft verstrekkende sociale gevolgen. Veel jongeren zien geen vooruitzichten in hun eigen regio en trekken naar stedelijke gebieden, wat de demografische verandering en verstedelijking versterkt. De ontoereikende werkgelegenheidssituatie draagt ook bij aan de politieke ontevredenheid, zoals blijkt uit de zwakkere verkiezingsresultaten van de regerende SWAPO-partij in 2024.^11^13^15

Ongelijkheid en verdeling van armoede

Extreme ongelijkheid als sociale uitdaging

Vergelijking van de economische indicatoren van Namibië met regionale en mondiale gemiddelden

Met een Gini-coëfficiënt* van 59,1 heeft Namibië een van de hoogste ongelijkheidspercentages ter wereld - alleen overtroffen door Zuid-Afrika. Deze extreme ongelijkheid is de erfenis van het apartheidstijdperk en komt tot uiting in verschillende dimensies: geografisch tussen stedelijke en landelijke gebieden, etnisch tussen verschillende bevolkingsgroepen en generationeel tussen oud en jong.^17^18

Ondanks de status van een land met een hoger middeninkomen leeft 40,6 procent van de Namibiërs in meerdimensionale armoede. De regionale verdeling vertoont extreme verschillen: Terwijl slechts 6,3 procent van de bevolking in Khomas (Windhoek) arm is, is het armoedecijfer in Kavango 56,5 procent. In de noordelijke regio's Kavango en Ohangwena woont samen meer dan een derde van alle arme huishoudens in het land.^2^20^17

*De Gini-coëfficiënt of Gini-index is een statistische maat voor ongelijke verdeling binnen een groep die werd ontwikkeld door de Italiaanse statisticus Corrado Gini. De coëfficiënt heeft waarden tussen 0 en 1; 0 komt overeen met een volledig gelijke verdeling, 1 of 100 % komt overeen met een volledige concentratie van één persoon in de groep.

Gender en intergenerationele rechtvaardigheid

De ongelijkheid uit zich ook in geslachts- en leeftijdsspecifieke verschillen. Vrouwen worden onevenredig zwaar getroffen door werkloosheid, hoewel ze 51,27 procent van de bevolking uitmaken. Traditionele genderrollen beperken vaak hun economische participatie, terwijl onbetaald zorgwerk niet wordt erkend door de maatschappij. Jongeren tussen 15 en 34 jaar vormen 33,7% van de bevolking, maar hebben beperkte toekomstperspectieven.^10

Arbeidsmigratie en sociale mobiliteit

Patronen van interne migratie

Namibië heeft sinds de onafhankelijkheid te maken gehad met een voortdurende plattelandsvlucht. De urbanisatiegraad steeg van 27 procent in 1991 tot 49,5 procent in 2024. Vooral de regio's Khomas en Erongo kennen een sterke nettomigratie, terwijl het platteland bevolking verliest.^14^10

Deze migratiebewegingen volgen economische prikkels: mensen verhuizen naar waar werk is. Meer dan 40% van de inwoners van Khomas en Erongo is buiten deze regio's geboren. Migratie leidt echter vaak tot informele nederzettingen en verergert de stedelijke problemen.^14

Seizoensgebondenheid en onzekere werkgelegenheid

Een aanzienlijk deel van de bevolking heeft een onzekere baan. 55,8 procent van de beroepsbevolking werkt in de informele sector, vaak zonder sociale zekerheid. De landbouw, goed voor 31 procent van de beroepsbevolking, is sterk seizoensgebonden en wordt bedreigd door de klimaatverandering.^24^5

Bestuur en corruptie

Politieke stabiliteit en democratische instellingen

Ceremonieel evenement in Namibië waarbij traditionele kleding en cultureel erfgoed worden getoond naast formele nationale vertegenwoordiging.

Namibië wordt beschouwd als een stabiele democratie met functionerende instellingen. Het land staat op de 22e plaats in de wereld voor persvrijheid - de beste score in Afrika. De rechterlijke macht is grotendeels onafhankelijk en de mensenrechten worden over het algemeen gerespecteerd.^25^27

Er verschijnen echter barsten in het politieke landschap. De SWAPO-partij, die sinds de onafhankelijkheid aan de macht is, verloor in 2024 voor het eerst haar tweederde meerderheid en heeft nu nog maar 51 van de 96 parlementszetels. Dit weerspiegelt een groeiende ontevredenheid, vooral onder jonge kiezers.^11

Corruptie als een systemisch probleem

Met een corruptie-index van 49 van de 100 punten staat Namibië op de 59e plaats van 180 landen. Twee derde van de Namibiërs ziet corruptie als een groeiend probleem. Openbare aanbestedingen zijn bijzonder problematisch, waarbij staatsbedrijven vaak een voorkeursbehandeling krijgen.^28^29^31

Het "Fishrot-schandaal" van 2019, waarbij overheidsambtenaren miljoenen aan steekpenningen ontvingen voor visquota, heeft het vertrouwen in de regering geschokt. Hoewel er wettelijke kaders tegen corruptie bestaan, is de handhaving inconsistent.^13

Culturele sterke punten en gemeenschapsstructuren

Etnische diversiteit als sociaal kapitaal

Etnische samenstelling van de Namibische bevolking - Ovambo als grootste groep

De culturele diversiteit van Namibië is zowel een uitdaging als een kans. Met 50 procent zijn de Ovambo de grootste etnische groep, gevolgd door de Kavango (9 procent), Damara (8 procent) en Herero (7 procent). Elke groep heeft zijn eigen tradities, talen en sociale structuren.^32^34

Himba-vrouwen in traditionele kleding en okerkleurige lichaamsverf nemen deel aan een culturele activiteit in Namibië.

Deze diversiteit uit zich in sterke gemeenschapsbanden. Traditionele verwantschapssystemen fungeren als informele vangnetten, vooral in plattelandsgebieden. Families zijn vaak uitgebreide families die wederzijdse steun bieden. Veel huishoudens zijn geen kerngezin, maar omvatten ook andere familieleden.^36

Traditionele waarden en moderne uitdagingen

De Namibische samenleving wordt gekenmerkt door waarden als ubuntu (menselijkheid), gemeenschapsverantwoordelijkheid en respect voor ouderen. Deze waarden worden weerspiegeld in praktische hulp: Kinderen wonen vaak bij familieleden als de ouders moeten werken of als zich betere onderwijskansen aandienen.^33^36

Religiositeit speelt een belangrijke rol, waarbij het christendom overheerst maar traditionele geloofssystemen blijven bestaan. Voorouderverering en animistische praktijken vormen vaak een aanvulling op het christelijke geloof.^34

Onderwijs en opleiding

Onderwijssysteem tussen vooruitgang en uitdagingen

De Wereldbank bekritiseert het onderwijssysteem van Namibië als ontoereikend ondanks aanzienlijke investeringen van 18,5 miljard Namibische dollar* per jaar. Fundamentele problemen zijn onder andere ongelijke toegang, lage leervorderingen, inadequate infrastructuur en een gebrek aan lerarenopleiding.^37

Vooral kinderen uit sociaal achtergestelde gezinnen en afgelegen gebieden zijn in het nadeel. De verscheidenheid aan talen maakt het onderwijs nog moeilijker: op de basisscholen van Windhoek worden meer dan 15 verschillende inheemse talen gesproken.^39

*1 Namibische dollar komt overeen met 0,05 EUR

Onderzoek naar taalgebruik en schooldistributie onder basisschoolleerlingen in Windhoek, Namibië, met taalkundige diversiteit en demografische gegevens.

Beroepsopleiding en ontwikkeling van vaardigheden

Het systeem voor technisch en beroepsonderwijs en -opleiding (TVET) is onderontwikkeld. Duitsland steunt hervormingen op dit gebied, maar de vraag naar gekwalificeerde arbeidskrachten is groter dan het aanbod. Dit draagt bij tot de hoge jeugdwerkloosheid.^40

Gezondheidszorg en sociale zekerheid

Tweelaags gezondheidszorgsysteem

Namibië heeft een gezondheidszorgsysteem met twee lagen: een ondergefinancierde publieke sector en een dure private sector. Het ministerie van Volksgezondheid en Sociale Diensten heeft een budget van 11,3 miljard Namibische dollar in 2024/25, maar personeelstekort en ongelijke toegang blijven belangrijke problemen.^37^42

Vooral op het platteland is de medische zorg ontoereikend. Het gezondheidsprogramma voor scholen, dat in 1990 werd geïntroduceerd, blijkt succesvol, maar de uitvoering verschilt sterk per regio.^43

Sociale vangnetten

Namibië heeft een relatief ontwikkeld socialezekerheidsstelsel, inclusief ouderdomspensioenen. Deze zijn echter vaak onvoldoende om huishoudens uit de armoede te halen, omdat er vaak meerdere mensen van één pensioen moeten leven. Het uitgebreide familiesysteem fungeert als een belangrijk informeel vangnet.^19

Vrijwilligerswerk en lokale initiatieven

Coöperaties en zelfhulpgroepen

Uithangbord bij Mutjimangumwe Woodwork Cooperative, gesteund door Namibië's NILALEG project met GEF- en UNDP-financiering.

Namibië heeft ongeveer 135 geregistreerde coöperaties in verschillende sectoren: Landbouw, ambachten, mijnbouw en diensten. Deze coöperaties creëren lokale banen en versterken gemeenschappen. Een voorbeeld is zaadvermeerdering, waarbij coöperatieleden jaarlijks tussen de 10.000 en 30.000 Namibische dollar (500 - 1.500 euro) verdienen.^44

Uitdagingen zijn onder andere een gebrek aan transport, het innen van schulden en beperkte managementcapaciteit. Toch tonen deze initiatieven het potentieel van op de gemeenschap gebaseerde economische modellen.^44

Traditionele ondersteuningssystemen

Informele ondersteuningsnetwerken zijn vooral sterk in plattelandsgebieden. Burenhulp, gemeenschapswerk en ruilsystemen functioneren parallel aan de formele economie. Deze structuren kunnen als basis dienen voor alternatieve valutasystemen zoals Gradido.^36

Openheid voor innovatie en alternatieve economische modellen

Digitalisering en technologische infrastructuur

Namibië staat opmerkelijk open voor technologische innovatie. De internetpenetratie is hoog en digitale betalingssystemen verspreiden zich snel. Mobiel bankieren wordt steeds meer gebruikt. De overheid stimuleert actief de digitalisering van overheidsdiensten.^45

Duurzaamheidsbewustzijn

Het bewustzijn van duurzaamheid neemt toe, vooral in de context van klimaatverandering. Namibië ontwikkelt ambitieuze plannen voor groene waterstof en hernieuwbare energie. Deze oriëntatie op duurzame ontwikkeling schept ruimte voor innovatieve economische modellen.^2

Regionale verschillen in de bereidheid om te innoveren

Stedelijke gebieden, vooral Windhoek, staan meer open voor nieuwe technologieën en bedrijfsmodellen. Plattelandsgebieden zijn conservatiever, maar zeker bereid om te experimenteren als oplossingen praktische voordelen bieden. Culturele diversiteit betekent dat innovaties op een cultureel gevoelige manier moeten worden geïntroduceerd.

Luchtfoto van het centrum van Windhoek met moderne gebouwen en historische architectuur onder een heldere hemel.

Luchtfoto van het stadscentrum van Windhoek met de nadruk op de mix van historische en moderne architectuur.

Bestaande alternatieve economische modellen

Door de Gemeenschap gefinancierde projecten

Namibië heeft beperkte ervaring met alternatieve valutasystemen, maar heeft een sterke traditie op het gebied van gemeenschapsfinanciering. Roterende Spaar- en Kredietverenigingen (ROSCA's) zijn wijdverspreid in veel gemeenschappen. Deze informele spaarsystemen laten zien dat alternatieve financiële structuren geaccepteerd worden.^44

Ruilhandel en de informele economie

In plattelandsgebieden bestaan informele ruilsystemen, vooral voor landbouwproducten en diensten. Deze systemen functioneren op basis van vertrouwen en tonen het potentieel voor uitbreiding van alternatieve munteenheden.^36

Landbouw en voedselsoevereiniteit

Klimatologische uitdagingen

In 2024 beleefde Namibië de ergste droogte in een eeuw, wat leidde tot een nationale noodtoestand. De productie van tarwe en maïs daalde met respectievelijk 83,7 en 51,8 procent. Deze crisis illustreert de kwetsbaarheid van de landbouwsector voor klimaatschommelingen.^4

Meer dan 70% van de bevolking is direct of indirect afhankelijk van de landbouw. De meeste boerderijen zijn kleinschalig en beoefenen zelfvoorzienende landbouw met gierst (mahangu), maïs en sorghum als belangrijkste gewassen.^24

Productiemethoden en duurzaamheid

Traditionele landbouw domineert, maar er is groeiende belangstelling voor duurzame praktijken. Druppelirrigatie en waterpompen op zonne-energie verspreiden zich langzaam. Permacultuursystemen en biologische landbouw krijgen steeds meer aandacht, maar zijn nog niet wijdverbreid.^24

Coöperatieve landbouw

Landbouwcoöperaties spelen een belangrijke rol bij de toegang tot inputs, apparatuur en markten. Gezamenlijk eigendom van machines en collectieve inkoop van zaden en meststoffen helpen kleine boerenbedrijven om kosten te besparen.^44

Internationale actoren en ontwikkelingssamenwerking

Europese Unie en Duitsland

De EU is een belangrijke partner van Namibië met een indicatief meerjarenprogramma 2021-2027 dat zich richt op onderwijs, groene groei en goed bestuur. Duitsland is de grootste bilaterale donor met meer dan 20 projecten via GIZ.^46^47

De Duitse samenwerking richt zich op duurzame economische ontwikkeling, beheer van natuurlijke hulpbronnen en inclusieve stedelijke ontwikkeling. Het partnerschap bouwt voort op historische banden en gedeelde waarden.^40

Verenigde Naties en multilaterale organisaties

De VN-organisaties zijn actief op verschillende gebieden, van gezondheid (WHO) tot het milieu (UNDP). Het Global Environment Facility (GEF) ondersteunt projecten voor landschapsherstel en armoedebestrijding.^43

De Wereldbank wijst onderwijs en gezondheidszorg aan als prioriteitsgebieden en bekritiseert de lage efficiëntie van de overheidsuitgaven. Het IMF benadrukt de noodzaak van structurele hervormingen om de economie te diversifiëren.^48

Regionale integratie

Als lid van de Douane-unie van Zuidelijk Afrika (SACU) is Namibië geïntegreerd in regionale economische structuren. De dalende SACU-inkomsten drukken echter op de nationale begroting. De integratie in regionale waardeketens blijft beperkt.^1^3

Potentieel en hindernissen voor Gradido

Culturele en sociale voorwaarden

De Namibische samenleving heeft verschillende kenmerken die gunstig zijn voor Gradido. De sterke gemeenschapsstructuren en tradities van wederzijdse hulp creëren een natuurlijke basis voor een monetair systeem dat gericht is op het algemeen welzijn. De waarden van de Ubuntu-filosofie - menselijkheid, cohesie en gedeelde verantwoordelijkheid - komen overeen met de basisprincipes van Gradido.^36^50

De hoge jeugdwerkloosheid en onzekere werkgelegenheid creëren een behoefte aan alternatieve bronnen van inkomsten. Het concept van Gradido om onbetaald werk te erkennen zou vooral ten goede kunnen komen aan vrouwen en jongeren, die vaak uitgesloten zijn van de formele economie.^49^51

Technologische infrastructuur

De relatief goede digitale infrastructuur en het toenemende gebruik van mobiele betaalsystemen creëren gunstige omstandigheden voor digitale valuta. De ervaring met mobiele overschrijvingen (zoals M-Pesa in andere Afrikaanse landen) toont de acceptatie van alternatieve betalingssystemen.^52^53

Juridische en politieke hindernissen

Het huidige monetaire systeem met de Namibische dollar en de koppeling aan de Zuid-Afrikaanse rand zorgt voor juridische beperkingen. Het lidmaatschap van de Gemeenschappelijke Monetaire Ruimte beperkt de monetaire autonomie. De invoering ervan als officiële munteenheid zou aanzienlijke wetswijzigingen vereisen.^45

Economische uitdagingen

De extreme ongelijkheid kan zowel een kans als een obstakel zijn. Aan de ene kant creëren ze een behoefte aan inclusieve oplossingen, aan de andere kant zouden gevestigde elites weerstand kunnen bieden. De afhankelijkheid van SACU-inkomsten en grondstoffenexporten beperkt de fiscale flexibiliteit.^1^50

Proefbenaderingen voor Gradido in Namibië

Geografische focus

Plattelandsgebieden met sterke traditionele structuren, zoals de noordelijke regio's, zouden geschikt kunnen zijn als proefregio. De waarden van de gemeenschap zijn daar nog sterk verankerd en de behoefte aan alternatieve inkomensmogelijkheden is groot[^19].^20^50

Informele nederzettingen in stedelijke gebieden zijn andere mogelijke proeflocaties. Hier leven mensen vaak in precaire omstandigheden en zouden ze kunnen profiteren van oplossingen op gemeenschapsniveau.^40

Doelgroepen en sectoren

Coöperaties zouden als natuurlijke partners kunnen fungeren, aangezien zij al alternatieve vormen van zakendoen toepassen. Vrouwen in de zorg en jongeren zonder formele baan zouden prioritaire doelgroepen zijn.^44^51

De onderwijssector biedt mogelijkheden voor Gradido Pilot door vrijwilligerswerk in het onderwijs te erkennen. Milieubeschermingsprojecten kunnen worden gestimuleerd door middel van ecologische premies.^50^46

Stapsgewijze introductie

Een geleidelijke aanpak lijkt veelbelovend, te beginnen met lokale uitwisselingssystemen en burenhulp. Deze kunnen zich ontwikkelen tot grotere netwerken en digitale componenten integreren.^54^51

Partnerschappen met bestaande organisaties - NGO's, coöperaties, gemeenschappen - zouden het vertrouwen en de acceptatie bevorderen. Educatieve programma's moeten op een cultureel gevoelige manier worden ontworpen en in lokale talen worden vertaald.

Conclusie en aanbevelingen

Namibië biedt een unieke constellatie voor innovatieve economische modellen zoals Gradido. De combinatie van sterke gemeenschapstradities, dringende sociale uitdagingen en openheid voor technologische innovatie creëert gunstige omstandigheden. Tegelijkertijd vereisen wettelijke beperkingen, politieke realiteiten en culturele gevoeligheden een voorzichtige aanpak.

De grootste kansen liggen in het aanpakken van structurele werkloosheid, het erkennen van onbetaald werk en het versterken van lokale economische cycli. Gradido zou met name een transformerend effect kunnen hebben in plattelandsgebieden en informele nederzettingen.

Culturele gevoeligheid, geleidelijke introductie en partnerschappen met gevestigde organisaties zijn cruciaal voor succes. Proefprojecten moeten beginnen in gebieden met sterke gemeenschapsstructuren en zich organisch uitbreiden. Alleen door respectvol samen te werken met lokale gemeenschappen kan Gradido zijn potentieel als instrument voor sociale rechtvaardigheid en duurzame ontwikkeling in Namibië waarmaken.